زعفران محصولی کم آب بر است که اشتغال فراوانی به همراه دارد و چون خراسان رضوی حجم زیادی از تولید زعفران دنیا را به خود اختصاص داده است، صادرات آن مزیت دار و ارزآور بوده و منجر به بهبود سرانه درآمدی می‌شود.
به گفته دست اندرکاران صدور زعفران در خراسان رضوی، صادرات این محصول طی سال‌های گذشته رشد قابل توجهی داشته به گونه‌ای که میزان آن از سالانه یک تن در دهه ۵۰، به ۳۲۵ تن در شرایط کنونی رسیده است که به ۶۷ کشور دنیا صادر می‌شود. در مجموع رشد صادرات زعفران قابل توجه بوده است که نشان از توانمندی صادرکنندگان دارد، لذا نباید با ایجاد موانع داخلی چوب لای چرخ صادرات گذاشت و آن را کاهش داد.
خراسان رضوی با ۱۲۳ هزار هکتار زمین زیر کشت پیاز زعفران و ۱۵۷ هزار خانوار کشاورز و تولید سالانه ۵۰۰ تن زعفران و ۵۰۰ میلیون دلار ارزآوری در این حوزه، در کشت و صادرات زعفران دارای مزیت بالایی است، اما میزان صدور این محصول از این استان در پنج ماه گذشته به طور میانگین بیش از ۴۵ درصد کاهش داشته است.
فعالان این حوزه مهمترین موانع صادراتی زعفران را رفع تعهد ارزی از طریق سامانه نیما، عوارض آب مجازی، بالا بودن نرخ پایه گمرکی و هزینه سربار ورود ارز به کشور توسط صادرکنندگان زعفران ذکر می‌کنند.
بررسی چالش‌های زعفران در شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی
آخرین نشست شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی به ریاست استاندار، به چالش‌های حوزه صادرات استان و موانعی که در مسیر این حرکت وجود دارد، اختصاص داشت و دست اندرکاران این حوزه خواستار بررسی این مشکل از سوی مسئولان و یافتن راهکار‌های لازم در این خصوص شدند.
علی اکبر لبافی رئیس دبیرخانه شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی در این نشست در تشریح مهمترین موانع و مشکلات زعفران گفت: هم اکنون ۹۱ هزار هکتار از کشتزار‌های استان زیر کشت زعفران است و با وجود عدم افزایش این سطح زیر کشت، عملکرد آن در واحد سطح ۲.۵ تا ۳.۵ کیلوگرم پایین‌تر از حد مطلوب است.
او به میزان سود ناشی از تولید زعفران در هر هکتار اشاره کرد و افزود: کاشت و برداشت گندم در هر هکتار سودی ۵۳ میلیون تومانی به دنبال دارد؛ اما این عدد برای محصول زعفران ۳۷ تا ۴۰ میلیون تومان است.
رئیس دبیرخانه شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی ادامه داد: میزان صادرات این محصول از کشور در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ به ترتیب، ۲۳۶، ۲۷۹ و ۲۷۶ تن، در سال ۱۳۹۹، ۳۲۴ تن و در سال گذشته ۲۶۲ تن بود، صادرکنندگان از مراجع تصمیم گیری مرکزی بیش از هر مورد دیگری زیان می‌بینند؛ لذا سیاست گذاری در حوزه زعفران به لحاظ زیرساختی و سطح کارشناسی در استان ضروری است.
لبافی بیان کرد: قیمت پایه صادراتی زعفران با قیمت بازار بسیار متفاوت است، چراکه قیمت پایه صادراتی یک هزار و ۵۹۸ دلار است و در این خصوص، کارگروه ماده ۱۶ در تهران تصمیم گیری می‌کند، وضعیت کنونی و مشکلات موجود در حوزه کشت و صادرات زعفران امکان از دست دادن بازار را پررنگ می‌کند.
او تصریح کرد: ثبت برند ملی زعفران و کاهش تعرفه‌های صادراتی به کشور‌های چین و هند، همانند کشور‌های همسایه، به منظور جلوگیری از قاچاق زعفران ضروری است. از طرفی، زعفران به عنوان طرح ملی نیازمند ردیف اعتباری است.
رئیس دبیرخانه شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی تأکید کرد: دریافت نیم درصد از ارزش پایه صادراتی محصول به عنوان عوارض آب مجازی، یکی دیگر از مشکلات موجود در حوزه صادرات زعفران است و صادرکنندگان نسبت به این موضوع گلایه داشته و معتقدند این موضوع نیز به افزایش قاچاق این محصول و خارج شدن زعفران از مبادی غیررسمی دامن می‌زند.
لبافی به مشکلات موجود در مسیر تسویه تسهیلات ارزی و نیز یافتن بازار‌های جدید برای زعفران ایران اشاره و اظهار کرد: هم اکنون ۸۰ درصد زعفران ایران تنها به چهار کشور صادر می‌شود، از سوی دیگر توان صادرات ۱۰۰ تا ۱۵۰ تن زعفران به بازار‌های چین و هند وجود دارد؛ اما تعرفه و عوارض صادرات به این کشور‌ها بالاست.
برای رفع مشکلات حوزه تولید و صادرات زعفران چه باید کرد؟
رئیس دبیرخانه شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی در توضیح مهمترین پیشنهاد‌های مورد توافق بخش خصوصی و دولتی در موضوع زعفران ادامه داد: پیشنهاد می‌شود که تفویض اختیارات کارگروه ماده ۱۶ با تاکید بر ارزش گذاری کالای صادراتی (زعفران) به استان خراسان رضوی از طریق استانداری، مجمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی و سایر مبادی قانونی ظرف مدت ۲ هفته پیگیری شود.
لبافی بیان کرد: همچنین در همین فرصت زمانی باید تقاضای بازنگری و حذف نیم درصد عوارض صادرات آب مجازی از محصول زعفران از طریق طرح آن در جلسات شورای مرکز با همکاری مجمع نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی مورد پیگیری قرار گیرد.
او تصریح کرد: ثبت برند ملی زعفران ایران توسط سازمان صنعت، معدن و تجارت و سازمان جهاد کشاورزی استان با استفاده از منابع و ظرفیت‌های استانی و ملی ظرف مدت یک ماه پیگیری شود و سازمان جهاد کشاورزی با همکاری مجمع نمایندگان استان در مجلس و کارگروه ذیربط پیگیری کنند تا با توجه به قیمت زعفران در بازار روز، در افزایش قیمت پایه و تعرفه گمرکی تجدید نظر و قیمت‌ها اصلاح و تعدیل شود.
رئیس دبیرخانه شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی در خصوص مصوبه شورا درباره تعرفه صادرات زعفران به چین و هند تأکید کرد: با هدف ایجاد رقابت در صادرات زعفران از مبادی رسمی و قانونی و جلوگیری از قاچاق و ضرورت تقویت بازار‌های صادراتی به کشور‌های چین و هند و رقابت با کشور‌های همسایه، شورا پیشنهاد و تصویب می‌کند که وزارتخانه‌های ذیربط از جمله وزارت کشور، جهاد کشاورزی، امور خارجه و صمت، موضوع رایزنی و انجام تعاملات لازم برای کاهش تعرفه صادرات زعفران با ۲ کشور مزبور را در دستور کار خود قرار دهند.
لبافی اظهار کرد: بهتر است از طریق شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی مرکز به مبادی قانونی پیشنهاد شود که به صادرکننده اجازه دهند تا ارز برگشت از صادرات را در بازار آزاد یا بانک با ارزش روز به فروش برساند، یا اینکه با واردکنندگان کالای فوق به صورت توافقی تعهد کند.
او افزود: با توجه به اینکه در طرح جامع زعفران، مصوب هیات دولت در سال ۱۳۸۹، بسیاری از معضلات و موانع مربوط به حوزه تولید و صادرات این محصول دیده شده است، اما در عمل این طرح تاکنون اجرا نشده است، لذا پیشنهاد می‌شود ضمن بازنگری و اصلاح طرح، سازمان جهاد کشاورزی با همکاری مجمع نمایندگان استان در مجلس و شورای گفتگو، پیگیر اجرایی شدن این طرح شوند تا بتوان ردیف اعتباری مشخصی از طرح‌های ملی برای آن دریافت کرد.
رئیس دبیرخانه شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی ادامه داد: سازمان جهاد کشاورزی می‌باید چهارچوب برنامه اجرایی کشاورزی قراردادی و مصادیق اجرایی آن را تهیه و در سطح استان ظرف مدت یک ماه اطلاع رسانی کند، همچنین با پیگیری از طریق وزارت جهاد کشاورزی با همکاری وزارت امور خارجه، صدا و سیما و سایر ارگان‌های ذیربط ترتیبی اتخاذ شود تا بسته انجام تبلیغات در سطح بین المللی تهیه و زمینه حضور در بازار‌های خارجی فراهم شود.
لبافی بیان کرد: با توجه به اینکه عدم وجود تجهیزات و ماشین آلات و حمایت دستگاه اجرایی برای کاشت و برداشت گل و به ویژه جداسازی کلاله به صورت مکانیزه، همواره یکی از مشکلات زعفرانکاران ایران بوده است، پیشنهاد می‌شود که سازمان جهاد کشاورزی استان از طریق وزارت جهاد کشاورزی پیگیری کند تا با برنامه ریزی لازم، زمینه‌ای فراهم شود که از ظرفیت موجود شرکت‌های دانش بنیان در این زمینه استفاده شده و زیرساخت‌های لازم برای حمایت از مخترعان و تولیدکنندگان این دستگاه‌ها آماده شود.
ارزآوران طلای سرخ خراسان به گشایش گره‌های صادرات امید بسته‌اند
فرشید منوچهری دبیر شورای ملی زعفران نیز در این نشست گفت: عوامل متعددی در کاهش صادرات نقش داشته است، اما افزایش نرخ پایه گمرکی یر میزان صادرات محصول تاثیر گذاشته است، در سوم بهمن ماه ۱۴۰۰ قیمت پایه صادراتی زعفران از ۵۷۰ دلار به هزار و ۲۵۰ دلار افزاش یافت و دوباره در اردیبهشت امسال به هزار و ۵۹۸ دلار رسید که این پرسش را به ذهن می‌آورد که این اتفاق با چه منطقی رقم خورده است؟
او افزود: این مشکلات در حالی است که صادرکننده با مشکل دیگری به نام عوارض آب مجازی دست و پنجه نرم می‌کند. بخشنامه این موضوع باید مورد بررسی قرار گیرد. در بخشنامه به آب همراه محصول کشاورزی اشاره شده، درحالی که زعفران به صورت خشک صادر می‌شود. اگر هم منظور آب استفاده شده در چرخه تولید زعفران است که باید گفت آب مصرفی برای تولید فولاد بیشتر است؛ اما بابت این موضوع عوارضی از صادرات فولاد اخذ نمی‌شود.
ابوالفضل چمندی معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی نیز در این نشست گفت: در ۲۰ روز گذشته با معاون اقتصادی رییس جمهور مذاکراتی جدی داشتیم تا استان‌هایی که در تولید بیش از ۷۰ درصد محصولی نقش دارند، بتوانند قیمت گذاری پایه گمرکی آن محصول را انجام دهند و این موضوع مورد موافقت قرار گرفته است.
او افزود: مذاکراتی جدی برای کاهش تعرفه صادرات زعفران به چین و هند نیز از سوی مسوولان کشوری صورت گرفته و ما پیگیر تحقق این مساله هستیم، در خصوص عوارض آب مجازی نیز با وزارت جهاد کشاورزی مکاتبه کرده ایم تا این عوارض از محصول زعفران دریافت نشود و در این حوزه با دولت رایزنی کرده ایم که مورد موافقت اولیه نیز قرار گرفته است.
محمدحسین روشنک رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز گفت: موضوعات و مشکلات ناشی از نقل و انتقال ارز و اخذ عوارض آب مجازی موجب کاهش ارزش صادراتی زعفران می‌شود. از سویی، قاچاق این محصول به افغانستان به راحتی اتفاق می‌افتد که از آنجا به اسم آن کشور صادر می‌شود.
او افزود: زعفران کالای راهبردی استان خراسان رضوی است. در حوزه تولید تلاش‌های خوبی صورت گرفته است، اما تمرکز کافی وجود ندارد. لازم است ارزآوری محصول را افزایش دهیم، پیشنهاد می‌شود ارز حاصل از صادرات زعفران و پسته و چند داروی گیاهی در جهت واردات موبایل استفاده شود تا منجر به ارزآوری بیشتر این حوزه و تشویق به صادرات شود.
رامین اسمی یک کارشناس در سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز گفت: مشکل صادرات زعفران، وجود برخی قوانین است که باعث شده صادرکننده نتواند با فراغ بال به صدور این محصول بپردازد و از سوی دیگر تولیدکننده هم این مشکل را دارد؛ زیرا تولید و صادرات با یکدیگر مرتبط هستند.
او افزود: ما پیشنهاد کردیم به منظور بهبود ارتباط بین تولیدکننده و صادرکننده زعفران، تمرکز بر روی قرارداد در این زمینه راهگشاست که در صورت تحقق این امر، نتایج مطلوبی را شاهد خواهیم بود.
خام فروشی ممنوع
یعقوبعلی نظری استاندار خراسان رضوی با تایید پیشنهاد‌های دبیرخانه شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی استان به خام فروشی زعفران اشاره کرد و گفت: در حال حاضر بخش عمده‌ای از زعفران استان خام‌فروشی می‌شود که این چالش باید حل و فصل شود، این در حالی است که باید زعفران مورد فرآوری قرار گرفته و محصولات زعفرانی دارای ارزش افزوده بالا از استان به سایر نقاط دنیا صادر شود.
او افزود: به منظور حل مشکلات حوزه تولید زعفران، باید به موضوع کشت قراردادی توجه بیشتری داشت و با توجه به اینکه تصمیم‌گیری در این زمینه جنبه استانی دارد، نیازی به معطل ماندن برای تصمیم‌گیری از مرکز نداریم.
استاندار خراسان رضوی ادامه داد: از دیگر مباحثی که در رفع مشکلات حوزه تولید زعفران باید مورد توجه قرار گیرد، تدوین بسته آموزشی برای تولیدکنندگان از سوی سازمان جهاد کشاورزی است تا با روش‌های نوین تولید و فرآوری زعفران آشنا شوند.
نظری بیان کرد: ضروری است در این بسته مسائل و مولفه‌های لازم در حوزه کشت زعفران مطرح شود، زیرا میزان برداشت محصول از واحد سطح از این موضوع تاثیر می‌پذیرد.
او تصریح کرد: زعفران کالایی مهم و راهبردی برای استان خراسان رضوی است و باید بر عملکرد تولید و افزایش برداشت این محصول از هر هکتار تمرکز کنیم.
استاندار خراسان رضوی تأکید کرد: با توجه به اینکه خطه خراسان، خاستگاه زعفران است، توجه به مسائل مرتبط با صنایع تبدیلی در این حوزه باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
یعقوبعلی نظری با درخواست رئیس اتاق‌های بازرگانی ایران و خراسان رضوی در این نشست در خصوص برگزاری نشستی ویژه به منظور بررسی مسائل و مشکلات حوزه زعفران استان و تصمیم گیری درباره این محصول موافقت کرد.