چگونه صنعت پخش در ایران توسعه می یابد؟

صنعت پخش در ایران بر خلاف نقــش عمده ای که در اقتصاد کشــور بر عهده دارد. و سهمی بالاتر از سهم بسیاری از صنایع را به خود اختصاص می دهــد.  8 تا 12 درصد، مورد توجه جدی سیاستگذاران قرار نگرفته که این امر دلایل متعددی دارد. ازجمله مهمترین این دلایل  دولتی بودن اقتصاد کشور و تخصیص بسیار زیاد ارز دولتی، پایین نگه داشــتن قیمت ها به هر شکل، واردات گاه بی رویه کالاهای مختلف به خصوص کالاهای اساســی در گذشــته و عدم تهدید کمبود کالای مورد نیاز مصرف کنندگان هستند که باعث شــده اند دولت در دهه های قبل نگران تنظیم بازار نباشــد و به تبع آن به این موضوع نیندیشــد که تعادل در بازار وظیفه ای است که بر دوش شرکت های پخش بوده و هست. با این حال در خلال سال های گذشته و به خصوص بعد از افزایش قیمت ارز و کاهش دسترســی مصرف کنندگان به برخی کالاها از قبیــل دارو و مواد غذایی باعث شــد تا دولت به این نکته پی ببرد که برای تنظیم بازار باید کانال صنعت پخش تقویت شود، اما باز هم به جای استفاده از این توان بالا، با وظایف چندگانه ای کــه بر عهده دارد، عملیات مداخله در صنعت را در پیش گرفت و همان نگرشی که در ســایر صنایع دارد در صنعت پخش نیز  سرلوحه قرار داد و حتی باید گفت در این صنعت، کنترل ها و محدودیت ها فراتر از سایر صنایع نیز هست. دولت از ابتــدا با رده بندی فعالیت توزیع و پخش در رده فعالیت های بازرگانی، ارزش آفرینی در این صنعت را نادیده گرفته و به نوعی نفی می کند و این در حالی اســت که امروزه با توسعه مکانیزم هــای فعالیــت در صنعت پخش، این صنعت کاملا یک صنعت ارزش آفرین اســت؛ بــه کارگیری ماشین آلات توسعه یافته، انبارهای مکانیزه، خودروهای مخصوص حمل کالا مانند خودروهای حمل کالاهای انجمــادی و داروهــا، نرم افزارهای توســعه یافتــه در حــوزه فروش و انبارداری و توزیع، واحدهای تحقیق و توســعه در صنعت و مــوارد دیگر همگی از موضوعاتی است که ارزش آفرینــی را در صنعــت پخش مورد تاکیــد قرار می دهد؛ با این حال دولت همچنان نگاه مناســبی بــه صنعت پخــش ندارد که لازم اســت این مورد به ســرعت اصلاح شود. •صنعت پخش در آستانه ورشکستگی

موضوع دیگر آن که دقیقا در ســال های اخیر که صنعت پخش زحمات زیادی را برای جلوگیری از هرگونه کمبود کالا در کشور کشیده و قفسه های کالا در اقصی نقاط میهن در کنار تلاش های شبانه روزی تولیدکنندگان همواره پر بوده، اما دولت با استفاده از اهرم های کنترلی ســفت و سختی که در اختیار دارد، توسعه این صنعت را تحت تاثیر قرار داده و باعث ورشکستگی برخی از فعالان این صنعت شده است. صنعت پخش به خودی خود با ســودآوری ناچیز و در حد صفر روبرو است و اگر موضوع برند و افزایش سهم شرکت های تولیدی از بازار نبود، صنعت پخش نیز هیچ گاه در اندازه کنونی آن ظاهر نمی شــد؛ به عبارتی هلدینگ های صنعتــی و دارویی بزرگ با تاسیس شــرکت های پخش تلاش کرده اند با صرف نظر کردن از ســود، شــرکت های پخش را راه اندازی و از منافع جانبی آن استفاده کنند و در نتیجه هیچ گاه شرکت های پخش مستقل در کشور تاسیس نشده و آنها که برای دوره ای فعال بودند به دلیل سیاســت های سخت گیرانه سال های اخیر از دور خارج شدند و پیش بینی می شود این روند در صورت تداوم وضعیت موجود به اخلال در نظام توزیع در کشور منتهی شود. این در حالی است که دولت به شرایط نگران کننده صنعت پخش توجه لازم را ندارد؛ تعیین حاشیه سود های دستوری که مشخص نیســت بر چه اساســی صورت می گیرد از یک سو و رفتارهای چندگانه ای که دولت در بخش های مختلف این صنعت از خود نشان می دهد مبین این نکته است که خط مشی فکری مشخصی بر مجموعه وزارت صمت و سایر دستگاه ها حاکم نیست. نرخ حاشیه سود برای کالاهای مختلف به حدی پایین است که با نگاهی به رشد شدید چندین برابری هزینه ها در بخش حمل و نقل و نیروی انسانی این نرخ ها بسیار ناچیز است و این در حالی اســت که دولت با جلوگیری از واقعی شدن قیمت ها در اقتصاد، این ســهم را همواره محدود نگه داشــته است. حتی زمانی که دولت به فکر ســامان دهی زنجیره توزیع در کشور افتاده، باز هم با استفاده از روش های ابتدایی فعالان این صنعت را ناامید کرده اســت؛ نمونه این موضوع را می توان در تصمیمی که برای درج قیمت تولیدکننده روی کالاهاگرفته مشاهده کرد. دولت معتقد اســت این قیمت می تواند سهم هر بخش از قیمت تمام شده را مشــخص و حاشیه سود بخش های مختلف را از تولید گرفته تا توزیع و عمده فروشــی و خرده فروشی مشخص نماید، این در حالی است که در واقع با این سیاست که مبنایی کاملا نادرست دارد، نازل ترین سطوح حاشیه سود را برای صنعت حیاتی پخش در نظر گرفته است؛ سطوحی که هر نوع ورود به فعالیت در این صنعت، سرمایه گذاری و توسعه فعالیت را در آن نابود خواهد کرد و می تواند علاوه بر ورشکستگی شرکت های پخش فعلی، اخلال در نظام توزیع را در آینده نزدیک رقم بزند. 
تداخل وظایف در دستگاه های ناظر  
 از ســوی دیگر تعداد زیادی متولی در دولــت وجود دارد کــه هر یک روی بخشــی از فعالیت شرکت های پخش نظــارت دخالت دارند و این تداخل وظایف در دستگاه های دولتی به میزانــی کار را پیچیده کرده که مدیــران این صنعت بایــد در عمل بخش زیادی از وقت و انرژی خود را صرف مجوزهای لازم و پاسخگویی به نهادهای دولتی کنند. دولتی ها مدعی اند که ســامانه هایی برای تسریع و تســهیل نظارت ها و کاهــش تداخل بین دســتگاه های مختلف راه اندازی شده، اما واقعیت آن است که ثبت اطالعات و هزاران داده در پایگاه های مختلف خود نیز چالشی دیگر است؛ مضاف بر این که سامانه های دولتی موجود، چیزی از حضور نمایندگان و بازرسان مختلف نهادهای دولتی در شرکت های پخش کم نکرده اســت. چالش اساســی تر زمانی رخ می دهد که هر نوع نوآوری در این صنعت به واســطه سیاســت های مختلف تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. به عنوان مثــال توجه کنید بــه نوآوری هایی که فعــالان این صنعت در حوزه تاسیس شرکت های لجستیک در نظر دارند؛ شرکت هایی که به جای توزیع محصولات یک شــرکت خاص عملیات توزیع مجموعــه ای از برندها را بر عهده دارنــد و با کاهش هزینه های توزیع و ارتقــای روش های پخش، منافع زیــادی را برای آحاد جامعه ایجاد خواهند کرد تا کالا با قیمت های مناسب تر به دست مصرف کننده برسد؛ اما هراس از تصمیم ها و مداخلات دولتی و بررسی احتمالات متعددی که آزادی عمل شرکت های مختلف را تحت تاثیر خود قرار می دهد، همگی مانع از نوآوری در این گونه فعالیت ها می شود. 
دنیای اقتصاد در این ویژه نامه که با همت فعالان صنعت پخش آماده شده و به بررسی مشکلات اساسی در این صنعت پرداخته است، چالش های اساسی در این حوزه، نقش دولت در نارسایی های توسعه ای، عملکرد فعالان صنعت، استانداردهای پخش و توزیع در دنیــا و میزان عقب ماندگی ایران از اســتانداردهای جهانی، چالش های مالی، سیاســتی، مداخلات دولتی، رشد هزینه های توزیــع و پخش، حاشــیه های ســود، نوآوری هــا و برنامه های توســعه ای در حوزه نرم افزاری و ســخت افزاری و موارد متعدد دیگر را بررســی کرده و با ارایه راهکارهای مختلف تلاش کرده نقشه راهی برای تغییر استانداردهای این صنعت ارایه کند و در عین حال میزان اختلاف استانداردها و فاصله صنعت فعلی را با صنعــت مطلوب ارزیابی و تجزیه و تحلیل کند. امید می رود در آینــده نزدیک نتایج و آثار مطلوبــی را در این صنعت به همراه داشته باشد.